تاجيكستان يكي از سه كشور فارسي زبان جهان اين روزها همراه و همدوش با ملت ايران و افغانستان به استقبال عيد نوروز مي رود تا بار ديگر آن را در دوران استقلال خويش با شكوهي بيشتر برگزار كند. همزباني و قرابت فرهنگي ايرانيان و تاجيكان موجب شده است تا هر ساله بر شمار كساني كه در اين ايام مقصد تعطيلات نوروزي خود را تاجيكستان انتخاب مي كنند، بيشتر مي شود.
آيين هاي جشن عيد نوروز و آغاز سال نو از جمله فرهنگ و آداب و رسوم مردم تاجيکستان و برجاي مانده از فرهنگ ايران زمين در اين کشور است که همه ساله با شکوه خاصي برگزار مي شود.مردم اين کشور همانند مردم ديگر کشورهاي حوزه تمدني ايران از شب چهارشنبه سوري با برپايي آيين هاي جشن سنتي به استقبال عيد نوروز مي روند. تاجيكها چهار روز تعطيلات رسمي براي نوروز دارند و در اين مدت، سکوهاي موقت کنسرت در گوشه و کنار شهرها بر پا مي‌شود كه تا روزها پس از اين ايام شاهد شادي و پايکوبي مردم است. علاوه بر آن ، همه شهرها و روستاها نيز مراسم سنتي دست افشاني و شادماني دارند. دادِخدا سيم الدين‌اف ، رئيس پژوهشگاه زبان و ادبيات فرهنگستان علوم تاجيکستان به بي بي سي گفت: «در گذشته يک سنت مشترک تجليل از نوروز ميان مردم آريايى وجود داشت. در تاجيکستان ، ايران و افغانستان ويژگيهاى محلى تجليل نوروز وجود داشت و هنوز هم رايج است. اين سنتها را بايد احيا کرد و تمامى اين سنن را در يک سنت مشترک براى تجليل از نوروز آماده کرد ، تا مراسم تاريخى تجليل از نوروز به وجود بيايد.» در روز هاي عيد در تاجيکستان همه لباس نو مي پوشند ، بويژه کودکان ، زنان و دختران با پوشيدن لباس هاي رنگارنگ که نقشي از گل هاي بهاري دارند به شکوه اين جشن مي افزايند. نوروز را هر اداره، کارخانه و نهادهاي دولتي و غيردولتي به طور دستجمعي جشن مي گيرند و مردم روستاها و قصبه ها نيز مراسم جشن را برگزار مي کنند.دولت تاجيکستان نيز هر سال جشن نوروز را در يکي از مناطق کشور برگزار مي کند که در آن «امامعلي رحمان» رييس جمهوري و ديگر مقامات اين کشور شرکت مي کنند. چيزي که در جشن‌ هاي نوروزي اين چنيني تاجيک‌ها مرسوم است اين است که جشن ‌هاي مفصل معمولاً در تفرجگاه‌هاي خارج شهر برگذار مي‌شوند و شايد به همين خاطر تاجيک‌ها به آن «گلگشت نوروزي» مي‌گويند. براي مثال در دوشنبه شهرک وحدت با پارک بزرگي که دارد ميزبان مي‌شود و در خجند «کالخوز اربابي» با باغ‌هاي وسيع اطرافش. چاي کبود و نان رايگان از جمله چيزهايي هستند که فقيرترها را هم به شرکت در اين جشن تشويق مي‌کند و اگر «آش پلو»ي رايگان هم باشد نور علي نور است (آش پلو را با نخود ، برنج، و پي گوسفند و آب زياد مي‌پزند). بندبازي، کشتي محلي و خروس جنگي (در مناطق روستايي جنوب) از ديگر فعاليت‌ هاي مرسوم در اين روزها به شمار مي‌رود. تاجيک ها از ديرباز نوروز را مقدس مي دانند و با دعا و نيايش هاي ويژه که در رسوم گل گرداني، سمنو پزي ، کلوچه پزي دارند به استقبال نوروز مي روند و رسيدن بهار را با گل گرداني گل هاي نرگس ، سياه گوش و گل هاي بهمن خبر مي دهند.نان تاجيكي اگرچه همواره خوشمزه و پرطرفدار است اما در ايام نوروز با پيوستن انواع شيريني هاي محلي از طعم و جاذبه بيشتري برخوردار مي شود. آيين تهيه و پخت «سمنک» يا «سمنو» در همه مناطق اين کشور هنوز هم باقي است و پس از اعلام استقلال در 18 سال قبل به جدول جشن هاي رسمي عيد نوروز وارد و دوباره احيا شده است. آيين پخت سمنک نوروزي که تا به حال بيشتر خاص مردم روستاهاي تاجيکستان بود، هم اکنون در ميان ساکنان شهرها نيز اجرا مي شود. سمنک را در تاجيکستان عمدتا زنان مي پزند و براي اين کار از قبل در ظروف روباز گندم را به خيس مي گذارند و تا زمان سبز شدن دانه هاي گندم انتظار مي کشند. در روز هاي آمادگي براي برپايي جشن نوروز شيره اين گندم را با آرد مخلوط کرده به ديگ مي ريزند و روي آتش براي پخت مي گذارند. پخت سمنک از صبح زود دو روز قبل از عيد آغاز مي شود و براي اين که سمنک خيلي دير مي پزد، زنان طباخ گرد ديگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه مي خوانند. به عقيده تاجيک ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان مي توانند حاجت بگيرند و بيماران نيز شفا يابند و به اين خاطر سمنو به معني استقبال از بهار و در بين تاجيک ها شفابخش است اما آنچه در اين تصوير مي بينيد سمنو نيست بلكه بازار معروف دوشنبه را آخرين روزهاي سرد سال نشان مي دهد. فرا رسيدن ، روزهاي بهار و لبخند نزديك است. اکنون در آستانه عيد نوروز حال و هواي مناطق مختلف تاجيکستان به ويژه شهر دوشنبه دگر گون شده، خانه تکاني و جنب و جوش مردم تاجيک براي استقبال از بهار زايد الوصف است و خيابان ها و منازل براي برگزاري جشن نوروز آذين بندي شده اند. به اعتقاد تاجيک ها كه زن و مرد همدوش يكديگر به كار و فعاليت مشغولند، با رسيدن بهار و عيد نوروز هيچ کينه و کدورتي در دل ها نمي ماند ، زيرا نوروز عيد محبت ، عشق ورزي و دوستي است. تاجيکان به رغم سال هاي جدايي از سرزمين نياکان خود ايران زمين هيچگاه سنت هاي ملي خويش را فراموش نکرده و هر سال عيد نوروز را با برگزاري آيين هاي ويژه جشن مي گيرند. مردم فارس زبان تاجيکستان که در آغوش طبيعت سرسبز منطقه آسياي مرکزي زندگي مي کنند شعر و ادب فارسي را از نياکان خود به ميراث برده اند و مردماني فرهنگ دوست و پايبند به آداب و سنت هاي پيشينيان خود هستند. با وجود اينکه در دوران حاکميت شوروي سابق ، روس ها با هدف يکسان سازي فرهنگي در جمهوري ها برگزاري سنت هاي ملي را ممنوع کرده بودند اما مردم مسلمان و فارس زبان تاجيکستان هيچگاه از سنت ملي و مذهبي خويش دست نکشيده اند. تصويري از بازار سنتي دوشنبه و آجيل هاي پرمغزي كه براي سفره نوروز آماده شده اند. آيين چهارشنبه سوري هم در بين تاجيک ها همچنان به شيوه ايران باستان برگزار مي شود و مردم با آتش زدن هيزم و برپايي آتش در يک محوطه باز و يا خارج از شهر چهارشنبه آخر سال را جشن مي گيرند. برگزاري مسابقات فرهنگي هنري و ورزشي از بخش هاي ديگر برنامه نوروز در تاجيکستان است. مردم تاجيکستان همچنين به مناسبت عيد نوروز در اولين فرصت به عيادت بيماران و سالمندان مي روند و سال نو را به آنان تبريک مي گويند. اين تصوير ، مجسمه اميراسماعيل ساماني موسسه سلسله سامانيان در ايران است كه تاجيك بود و اكنون به عنوان نماد تاجيكستان مورد احترام همگان و محل برگزاري مراسم استقبال رسمي از سران كشورهاي خارجي است. اغلب زوجهاي تاجيك نيز هنگام مراسم ازدواج دسته گلي را نثار اميراسماعيل ساماني مي كنند و در ايام نوروز اين محل از رونق بسياري برخوردار مي شود. اگرچه تدارک و برگزاري آيين هاي نوروزي در کشورهاي ايران، افغانستان و آسياي مرکزي به ويژه تاجيکستان تفاوت چنداني با يکديگر ندارد، ولي رنگ و بوي نوروز در تاجيکستان نسبت به ساير کشور هاي منطقه بيشتر و اصيل تر است. بدخشان، کولاب، خجند، يغناب، درواز، رشت و حصار نام هاي آشنايي است که ده ها قرن در ورق هاي تاريخ ماوراء النهر از آنها نام برده شده است و امروز زينت بخش جمهوري فارس زبان تاجيکستان است. گروه گروه از کودکان و نوجوانان دختر و پسر تاجيک در هفته آخر سال قاصدک ها و گل ها را از مناطق کوهستاني جمع آوري کرده و با لباس هاي رنگارنگ اطلسي آيين هاي ويژه گل گرداني را در روستاها و شهر هاي تاجيکستان برپا مي کنند. کودکان در حالي که دسته هاي گل نرگس ، بهمن ، بايچچک و سياه گوش در دست دارند ، با خواندن ترانه هاي شورانگيز کودکانه در روز هاي آخر سال به در خانه ها مي روند و با تقديم گل از صاحبان خانه ها مژدگاني فرا رسيدن بهار و نوروز را طلب مي کنند. قبل از آمدن نوروز کودکان با برگزارى مراسم «گل گردانى» به ديگران پيغام فرا رسيدن بهار را مي رسانند. اين مراسم يک هفته قبل از نوروز، يعنى در اوائل دهه دوم ماه مارس از سوى گروهى از کودکان که در دست گلهاى سيه گوش ، بايچيچک يا نوروزى دارند ، اجرا مي شود. اين کودکان به هر منزل مسکونى نزديک شده و با خواندن شعرهايى فرارسيدن فصل بهار را به صاحبان آن خانه شادباش مي گويند. صاحبخانه هم در پاسخ به تبريکات کودکان به آنها مقدارى گندم، نخود، نسک و انواع ديگر محصولات غله يا شيرينى اهدا مي کنند و کودکان با جمع آوري عيدى خود اين مواد را به منزل يکى از دوستان مي برند و صاحب منزل براى آنها غذاى نوروزى آماده مي کند. پختن سمنو (يا سومانک در لفظ محلي) از فعاليت‌هاي ويژه دختران دم‌بخت است. كودكان روزها پيش از فرارسيدن نوروز اشعار آن را در مدرسه و كلاس فرا مي گيرند. صفر سليماني فوق دکتراي فرهنگ ايران از آکادمي سن پترزبورگ که در مرکز مطالعات استراتژيك وابسته به رياست جمهوري تاجيکستان و در حوزه هاي فرهنگ ، تمدن ، گفتگوي تمدن ها و برنامه ريزي هاي فرهنگي فعاليت مي کند ، درباره ديگر تلاش هاي تاجيکان براي برگزاري نوروز مي گويد: «اهميت نوروز به حدي است که از 5 سال قبل در کشور نوروزگاههايي درست کرده اند که مردم براي برگزاري نوروز در آنها جمع مي شوند و غذاهاي سنتي مثل آش و پلو مي پزند ، در مسابقات ورزشي مثل کشتي و اسب سواري و بزکشي شرکت مي کنند.مردم در برخي مناطق تاجيکستان در نوروز به روي هم آب مي پاشند و در همه مناطق هفت سين چيده مي شود و خانه تکاني مي شود. شايد مردم متوجه سنت ها و ارزش هاي معنوي اين آيين ها نباشند اما در نوروز خانه تکاني مي کنند. شيريني تحفه کردن هم در دهات تاجيکستان رسم است و معني اين را دارد که زندگي شيرين داشته باشند. ابوريحان بيروني هم در کتابي آورده است که شاهان قديم شَکر مي دادند به همديگر که رمز شيريني و فراواني است.بيشتر کساني که به فرهنگ ايراني اعتقاد دارند در خانه هاي خود هفت سين مي چينند. هفت سين ما شبيه هفت سين ايراني هاست اما ماهي در آن وجود ندارد و در عوض گل، آب، آينه و قرآن روي سفره مي گذارند. سُمَنَک (سمنو) پختن هم رسم است و حتي در ادارات، دانشگاهها و موسسات هم مردم شب را مي مانند و آتش درست مي کنند، سمنک مي پزند، شعر مي خواننند و پايکوبي مي کنند واين آيين براي آنها جدي است.»/جام جم آنلاين